Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: ΜΜΕ και Δημόσια Υγεία

Το ξέσπασμα αναρίθμητων κινδύνων που απειλούν την ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει προηγούμενο και ο φόβος χρησιμοποιείται με πολλούς και «δημιουργικούς» τρόπους. Ο κίνδυνος έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας είδησης, που μπορεί να γίνει πρωτοσέλιδο τρομοκρατώντας παράλληλα το κοινό. Οι επιδημίες ή επερχόμενες πανδημίες μεταδίδονται ζωντανά από όλα τα μέρη του πλανήτη.

Στο βωμό της προστασίας της δημόσιας υγείας, χιλιάδες πτηνά και χοίροι σφαγιάζονται. Οικονομίες χωρών πλήττονται ανεπανόρθωτα. Επιδημιολογικές ορολογίες, καθημερινότητα και οικονομική ανάπτυξη μπερδεύονται στον κόσμο των Μέσων Ενημέρωσης, όπου δημοσιογράφοι παρομοιάζουν το κραχ των αγορών της νοτιανατολικής Ασίας, με την ασιατική γρίπη και τα τοξικά παράγωγα μολυσμένων τραπεζών με την μολυσματική επίδραση θανατηφόρων ιών.

Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες και το διαδίκτυο αποτελούν την κύρια πηγή ενημέρωσης για τα περισσότερα θέματα:

• μεταδίδουν πληροφορίες,
• επηρεάζουν το επίπεδο κατανόησης ενός θέματος,
• αντανακλούν τις απόψεις του κοινού,
• λειτουργούν ως φορέας διαμόρφωσης πολιτισμού,
• θέτουν την πολιτική και δημόσια ατζέντα,
• επηρεάζουν στάσεις,
• κινητοποιούν συμπεριφορές
• και συνδιαμορφώνουν αυτό που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική προτεραιότητα.

Στόχος του Συνεδρίου

Στόχος του συνεδρίου είναι να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός πλαισίου κατανόησης της σχέσης και της αλληλεπίδρασης των μέσων μαζικής ενημέρωσης, των επιστημόνων και της κοινωνίας σε θέματα που αφορούν την μετάδοση της επιστημονικής γνώσης και που μακροπρόθεσμα διαμορφώνουν την νέα συλλογική συνείδηση για τον κίνδυνο και τα ατομικά δικαιώματα τη δημόσια υγεία.

• Σε πιο βαθμό οι πληροφορίες που λαμβάνουμε σε θέματα υγείας είναι αντικειμενικές, και όχι αποτέλεσμα συστηματικής καθοδήγησης της κοινής γνώμης στο πλαίσιο “προώθησης” μιας κοινωνίας κινδύνου;
• Ποιος είναι ο ρόλος των επιστημόνων στην εκλαΐκευση και διασπορά της επιστημονικής γνώσης;
• Τι ρόλο παίζουν τα διάσημα πρόσωπα στη διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφορών υγείας;
• Πρέπει να θυσιάζονται οι ατομικές ελευθερίες στο βωμό του συλλογικού κοινωνικού οφέλους και της δημόσιας υγείας.

Θεματικές Ενότητες

• Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Δημόσια Υγεία: Μια Σχέση Αλληλεπίδρασης
• Η Αφήγηση της Υγείας: Ρωτώντας τους Δημοσιογράφους
• Ο Φόβος και ο Κίνδυνος για την Υγεία ως πολιτικό εργαλείο
• Διαχείριση Υψηλού Κινδύνου: Από τις Επιδημίες στα Διατροφικά Σκάνδαλα
• Ψηφιακή Αφήγηση και Καθαρτικός Λόγος: Ιστορίες Υγείας
• Social Media and Public Health
• Τα φάρμακα στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: Η Αντίληψη του Κοινού
• Η επίδραση του Lifestyle στην Υγεία: Υπεύθυνο Μάρκετινγκ

Σε ποιους Απευθύνεται

Το συνέδριο αυτό απευθύνεται σε εξειδικευμένους επιστήμονες και δημοσιογράφους κυρίως όμως απευθύνεται στον σκεπτόμενο άνθρωπο που θέλει να έχει τη δική του άποψη για τα πράγματα, που αρέσκεται να αποφασίζει συνειδητά, που ενδιαφέρεται για την επαλήθευση της γνώσης και που κυνηγά την πληροφορία μέχρι την αποκάλυψη όλης ή λίγης αλήθειας

• Διοικητικά Στελέχη Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας
• Στελέχη Υπηρεσιών Υγείας
• Γιατρούς
• Νοσηλευτές
• Φαρμακοποιούς
• Επαγγελµατίες Υγείας
• Υπεύθυνους Αγωγής Υγείας
• Στελέχη Φαρµακοβιοµηχανία
• Στελέχη Βιοµηχανίας Τροφίµων
• Στελέχη Βιοµηχανίας Ποτών
• ∆ηµοσιογράφους
• ∆ιαφηµιστές
• Υπεύθυνους Μάρκετινγκ Υγείας

Μάθετε περισσότερα

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Τις τελευταίες δεκαετίες τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αποτελούν το σημαντικότερο δίαυλο ενημέρωσης και επικοινωνίας. Τα ΜΜΕ παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι, σήμερα περισσότερο από ποτέ, βασίζονται στην ποικιλότητα και τον πλουραλισμό τους για να ενημερωθούν.

Οι πραγματικές και μακροχρόνιες επιδράσεις των μηνυμάτων που διαχέονται από τα ΜΜΕ στο κοινό είναι δύσκολο να μετρηθούν, παρόλα αυτά είναι γνωστό, ότι τα ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και να φέρουν στο επίκεντρο διάφορα θέματα που επιλέγουν να προβάλλουν, καθορίζοντας αποτελεσματικά την ημερήσια θεματολογία.

Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο το διαδίκτυο και οι εφημερίδες αποτελούν την κύρια πηγή ενημέρωσης για τα περισσότερα θέματα. Με τη σύγχρονη τεχνολογία νέες λέξεις προστέθηκαν στο λεξιλόγιο του σύγχρονου ανθρώπου, λέξεις που τροποποίησαν παλιά ριζωμένα νοήματα και κοινωνικές αντιλήψεις. Αθόρυβα, οι δορυφόροι, η ψηφιακή τηλεόραση, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, το διαδίκτυο, τα blogs, το βιντεοτηλέφωνο και οι βιντεοσυσκέψεις, οι χώροι ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης και εικονικής πραγματικότητας, εισχώρησαν στον κοινωνικό βίο, άλλαξαν τις έννοιες των κοινωνικών επαφών, της είδησης και της πληροφορίας.

Η διαδικασία της πληροφοριακής παγκοσμιοποίησης επισπεύστηκε από τη χρήση των ψηφιακών ΜΜΕ, των αλληλεπιδραστικών τεχνολογιών του διαδικτύου και των ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία άλλαξαν το ρόλο και την επίδραση των παραδοσιακών ΜΜΕ.

Με το διαδίκτυο για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, οι νέοι γνωρίζουν περισσότερα σε σχέση με τους μεγάλους. Στις ιστοσελίδες της εικονικής πραγματικότητας διαμορφώνονται νέες σχέσεις στον πραγματικό κοινωνικό βίο. Τίποτα δεν μένει πια αδιαμεσολάβητο.

Ο κίνδυνος

Ειδήσεις που βασίζονται στα αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών και σχετίζονται με κινδύνους για την υγεία έρχονται γρήγορα, πυκνά, αντιφατικά, δραματικά και τις περισσότερες φορές αυτοαναιρούμενα στο προσκήνιο του επικοινωνιακού περιβάλλοντος, αφενός λόγω της γρήγορης και ανεξέλεγκτης πλέον παραγωγής της ιατρικής γνώσης και αφετέρου λόγω της άμεσης μετάδοσής τους μέσω των ηλεκτρονικών και εντύπων μέσων ενημέρωσης.

Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα, η κλωνοποίηση, οι δυνατότητες παρέμβασης του ανθρώπου στο DNA, διατροφικά σκάνδαλα, επικίνδυνοι ιοί και μικρόβια, ελεύθερες ρίζες, αντιοξειδωτικά και το μυστικό της μακροζωίας.

Είναι γεγονός ότι για τους περισσότερους ανθρώπους η επιστημονική αλήθεια είναι ουσιαστικά αυτό που διαβάζουν στις ιστοσελίδες, στις εφημερίδες ή παρακολουθούν στα δελτία ειδήσεων και όπως έχει εύστοχα επισημανθεί: «τα μέσα ενημέρωσης είναι ζωτικής σημασίας στη διαμεσολάβηση .. για τη διάδοση της ιατρικής έρευνας, της δημόσιας υγείας και της πολιτικής…»

Ο κίνδυνος έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ιστορίας, που μπορεί να γίνει πρωτοσέλιδο τρομοκρατώντας παράλληλα το κοινό. Ο συνδυασμός του κινδύνου με τη συνομωσιολογία φέρνει ακροαματικότητα, τηλεθέαση, κάνει τους διαδικτυακούς τόπους δημοφιλείς, πουλά φύλα και τελικά φέρνει διαφημίσεις και κέρδη στους οργανισμούς των ΜΜΕ. Σε αυτό το φαινόμενο είναι σαφές πως έχει συμβάλει η ψηφιοποίηση της πληροφορίας, η κινητικότητα της, η δημοσιοποίηση της μέσω των καναλιών των ΜΜΕ.

Η φιλελευθεροποίηση της οικονομίας προϋποθέτει την παγκοσμιοποίηση των αγορών και επομένως της πληροφορίας. Οι επιδημίες ή επερχόμενες πανδημίες μεταδίδονται ζωντανά από όλα τα μέρη του σύγχρονου κόσμου. Στο βωμό της προστασίας της δημόσιας υγείας, χιλιάδες πτηνά και χοίροι σφαγιάζονται.

Οικονομίες Ασιατικών χωρών πλήττονται ανεπανόρθωτα. Διατροφικά σκάνδαλα ταράζουν τα θεμέλια της βιομηχανίας τροφίμων. Η εικόνα πολιτών με μάσκες στα μέσα μαζικής μεταφοράς χωρών που πλήττονται από την επιδημία, η οποία γίνεται είδηση και μεταδίδεται σε όλες τις χώρες του κόσμου, αναβιώνει στη συλλογική συνείδηση σενάρια ξεριζωμού, επηρεάζει τον τουρισμό και τις οικονομικές εξελίξεις, μέσω ταξιδιωτικών οδηγιών και νοηματοδοτεί τον κίνδυνο με ένα τρόπο, που θα ήταν απίθανος, τη δεκαετία 1990 – 2000: «Υπάρχει κίνδυνος σε αυτό το μέρος του κόσμου, μην ταξιδέψετε».

Ο ορισμός του ποιος αποτελεί κίνδυνο έχει επεκταθεί πέραν εκείνων, που υποτίθεται ότι ήταν μέχρι πρόσφατα διαθέσιμοι. Επιδημιολογικές ορολογίες, καθημερινότητα και οικονομική ανάπτυξη μπερδεύονται στον κόσμων των ΜΜΕ, όπου δημοσιογράφοι παρομοιάζουν το κράχ των αγορών της νοτιανατολικής Ασίας, που εξαπλώθηκε στην Λατινική Αμερική και τη Ρωσία με την ασιατική γρίπη και τα τοξικά παράγωγα μολυσμένων τραπεζών με την μολυσματική επίδραση θανατηφόρων ιών.

Επιδημιολογικοί κίνδυνοι και ορολογία εισχώρησαν στον κοινωνικό βίο. Η «επιδημιολογική φαντασίωση» χρησιμοποιείται πλέον από τα ΜΜΕ για να περιγράψει μία πληθώρα κινδύνων όπως τρομοκρατικές επιθέσεις, διαρροές πληροφοριών, οικονομικές κρίσεις, εγκλήματα, διαταραχές πρόσληψης τροφής και φυσικά επικείμενες καταστροφές του φυσικού περιβάλλοντος.

Η οικονομική ανασφάλεια γίνεται η υπ΄αριθμό ένα ασθένεια στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων και υπότιτλων στα δελτία ειδήσεων. Κοινό σημείο όλων των επικίνδυνων πλέον καταστάσεων είναι η παρουσίαση τους ως μεταδοτικά νοσήματα, των οποίων η εξάπλωση παρομοιάζεται μεταφορικά ως «επιδημία»,ή «πανδημία». Μάλιστα, η διάδοση αυτών των φαινομένων ομοιάζει με αυτή ενός μεταδοτικού νοσήματος. Αν δεν προσέξουμε, τότε η καταστροφή που θα επέλθει με την ευρεία εξάπλωση του φαινομένου θα είναι σχεδόν ανεπανόρθωτη. Έτσι, η ανθρωπότητα πρέπει να λάβει μέτρα ώστε να μη φτάσουμε ποτέ σε ένα «σημείο δίχως γυρισμό».

Ομοίως ένας πρωτοεμφανιζόμενος ιός της γρίπης παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ με πολεμικά χρώματα. Είναι ο «εισβολέας» στα σπίτια μας που φέρνει τον «πόλεμο» και οι ειδήσεις, που μεταδίδονται για αυτόν μοιάζουν με πολεμικά ανακοινωθέντα.

Ο φόβος

Οι λοιμοί, οι επιδημίες και οι πόλεμοι μόνοι τους ή σε συνδυασμό αποτέλεσαν τις τρείς μάστιγες που έπλητταν τους πληθυσμούς στην πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι και έρχονταν κατά καιρούς να ανακόψουν την εξέλιξη της ευημερίας και της μακροζωίας των κοινωνιών.

Από τον λοιμό, την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη επιδημία, η οποία αναφέρεται από τον Θουκυδίδη ότι έπληξε τον Ελλαδικό χώρο το 430 π.χ, ως την πανούκλα του 1660 μέχρι και την νέα γρίπη του 2009, η αόρατη δύναμη των ιών κυριαρχεί στην ανθρωπότητα και σπέρνει το θάνατο με τη μορφή πανδημιών.

Ο φόβος και η άνευ όρων παράδοση στην επιδημία οδήγησε πολλές φορές σε μοναδικό κλίμα καταστολής στην πόλη και επιβολή καραντίνας στα σπίτια των θυμάτων. Στις επιδημίες κάθε κοινωνία έβλεπε και τους εχθρούς της.

Στην πορεία της ανθρωπότητας ο φόβος για τη διατήρηση στη ζωή ήταν πάντα πανταχού παρόν. Η συλλογική μνήμη δεν θα ξεχάσει ποτέ το τεράστιο πυρηνικό μανιτάρι που υψώθηκε στον γιαπωνέζικο ουρανό ως σύμβολο της κυριαρχίας των ΗΠΑ, αλλά και ως σύμβολο της ολική καταστροφής που μπορεί να επιφέρει ο άνθρωπος στον συνάνθρωπο. Πριν την παγκόσμια οικονομική κρίση και την συνακόλουθη καταστροφή, η καταστροφή του στρώματος του περιβαλλοντικού όζοντος ήταν ένα συνεχιζόμενο, «τεράστιο» γνωστό πρόβλημα, το οποίο κατά τας γραφάς των περιβαλλοντολόγων ακτιβιστών θα οδηγούσε με μαθητική ακρίβεια στην καταστροφή του πλανήτη.

Σήμερα παρά τα τεχνολογικά άλματα και την πρόοδο της επιστήμης ο φόβος είναι ακόμη εδώ και οι εχθροί της κοινωνίας πολλοί και διαφορετικοί. Ο φόβος της καταστροφής του κόσμου μέσα από προφητείες ιερών κειμένων; Ο φόβος για τους ιούς και τα βακτήρια; Ο φόβος των διατροφικών σκανδάλων; Ο φόβος των μακροπρόθεσμων επιδράσεων της πυρηνικής ενέργειας; Ο φόβος της τρομοκρατίας και των βομβιστικών επιθέσεων; Ο φόβος της φτώχειας και της εξαθλίωσης που εμπεριέχει η οικονομική καταστροφή; Ο φόβος του μισθωτού ότι θα χάσει τη δουλειά του, και δεν θα μπορέσει να συντηρήσει την οικογένειά του; Ο φόβος για στάση πληρωμών, το πάγωμα των αγορών, δηλαδή ο φόβος για το τέλος του δυτικού κόσμου, όπως τον γνωρίζουμε μέχρι σήμερα

Η συνεχόμενη πλημμυρίδα τηλεοπτικών καταστροφών έχει επιφέρει ισχυρά πλήγματα στη συλλογική αίσθηση ασφάλειας και ευνομίας. Η συνεχής εισροή αισθητηριακών ερεθισμάτων τρόμου μέσω των ΜΜΕ διαμορφώνει την νέα συλλογική μνήμη, η αποδόμηση του κόσμου ασφάλειας μας κάνει πιο επιρρεπείς στην υιοθέτηση μέτρων που σε άλλες εποχές θα φάνταζαν ως καταπάτηση και παραβίαση των κεκτημένων ατομικών δικαιωμάτων και δομεί ένα νέο μοντέλο δικαιωμάτων προς χάρη του δημοσίου συμφέροντος και της δημόσιας υγείας.

Ο φόβος ένας ύπουλος και καταχθόνιος εχθρός έχει θεριέψει και απειλεί τις ατομικές ελευθερίες, το πολυτιμότερο αγαθό όλων των ανθρώπων.

Οι δημοσιογράφοι

Η παραγωγή των ειδήσεων είναι μια επιχείρηση, η οποία για να συνεχίσει να υπάρχει θα πρέπει να είναι κερδοφόρα. Η διαπίστωση αυτή είναι σημαντική στην ερμηνεία των κριτηρίων, βάσει των οποίων γίνεται η επιλογή των ειδήσεων. Οι δημοσιογράφοι δεν αποφασίζουν ούτε για τη γραμμή των εφημερίδων και των ηλεκτρονικών μέσων, όπου εργάζονται ούτε καν για το περιεχόμενο και την ποιότητα των πληροφοριών που θεωρητικά χειρίζονται.

Αυτά ρυθμίζονται από άλλους μηχανισμούς, που σχετίζονται με τις πωλήσεις διαφημιστικού χρόνου, τα ποσοστά τηλεθέασης, και την εκάστοτε άνωθεν επιβαλλόμενη κυρίαρχη άποψη, προκειμένου να εξυπηρετούνται συγκεκριμένες πολιτικές, οικονομικές και επιχειρηματικές προτεραιότητες. Η διαπίστωση αυτή δεν φαίνεται να έχει αντιστραφεί στη σύγχρονη εποχή της πληροφοριακής διάχυσης και της αμοιβαιότητας στην επικοινωνιακή σχέση πομπού και δέκτη.

Οι δημοσιογράφοι δεν είναι επιστήμονες, αλλά εργάζονται στο πλαίσιο σκληρού ανταγωνισμού, καλούνται να βρουν αξιόλογες προς δημοσίευση ιστορίες, εντός συντόμου χρονικού διαστήματος και πολλές φορές δεν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε να κρίνουν αντιφατικά μεταξύ τους αποτελέσματα, ούτε να εντοπίσουν τους περιορισμούς μιας επιστημονικής μελέτης.

Οι επιστήμονες

Η ίδια η φύση της επιστημονικής μεθόδου, είναι εξ ορισμού αντιφατική, είναι πολύπλοκη και σπανίως προσφέρει την ευκαιρία για απόλυτες και σαφείς απαντήσεις. Ο ορισμός της υγιούς επιστήμης είναι η παρουσία ενός γόνιμου διαλόγου, ενώ η συνήθης επιστημονική πρακτική είναι τα περισσότερα αποτελέσματα να εκφέρονται με ένα ποσοστό αβεβαιότητας, το οποίο προσφέρει αρκετά περιθώρια διαλόγου.

Η χρήση των πιθανοτήτων σε αυτήν την περίπτωση φανερώνει αυτό που οι ίδιοι οι επιστήμονες θεωρούν ότι είναι αληθινό: τίποτα δεν είναι απόλυτα ασφαλές και μένουν πολλά τα οποία δεν γνωρίζουμε. Συνήθως, κάθε επιστημονική έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα αποτελέσματα πρέπει να «ερμηνεύονται με επιφύλαξη» κάνοντας λόγο για «περιορισμούς στην έρευνα». Σπανίως η επιστημονική γλώσσα μιλάει με απολυτότητα, καθώς ακόμα και οι καλύτερα σχεδιαζόμενες έρευνες έχουν πάντοτε ένα περιθώριο στατιστικού σφάλματος.

Ο δημοσιογραφικός λόγος είναι δύσκολο να συμπεριλάβει όλες αυτές τις παραμέτρους καθώς συχνά ο χρόνος και ο χώρος είναι εξαιρετικά περιορισμένος: ολιγόλεπτα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά ρεπορτάζ, μονόστηλα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες. Επιπλέον δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο επιστημονικός κόσμος κατά καιρούς έχει δοκιμαστεί από θέματα επιστημονικής δεοντολογίας, όπως μεθόδευση των αποτελεσμάτων, πλαστά δεδομένα, λογοκλοπή. Ακόμα και στην περίπτωση που τα επιστημονικά αποτελέσματα δεν έχουν αποδεικτική ισχύ, αν μια μελέτη δημοσιευτεί σε ένα αναγνωρισμένο επιστημονικό περιοδικό, αν οι συγγραφείς της είναι γνωστοί και αν το θέμα που πραγματεύονται είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, τότε το πιο πιθανό η έρευνα να θεωρηθεί άξια δημοσίευσης από τα ΜΜΕ.

Η Συλλογική Συνείδηση

Τον 14ο αιώνα ο Μαύρος Θάνατος, δηλαδή η επιδημία της πανώλης, πλήττει κυρίως τους κατοίκους των πόλεων, λόγω της πληθυσμιακής συγκέντρωσης και των κακών συνθηκών υγιεινής. Αφανίζει το 35%-40% του πληθυσμού στην Ευρώπη, παραλείποντας μόνο τις πόλεις της Φλάνδρας και του Μιλάνου, καθώς και την περιοχή της Βοημίας. Αν και οι εκτιμήσεις προέρχονται από τις πηγές και τις μαρτυρίες της εποχής, εκείνη η επιδημική νόσος επηρέασε τόσο την οικονομία, όσο και την τέχνη και το πνεύμα της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Τον 16ο αιώνα, μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, τα ταξίδια πέρα από τον Ατλαντικό και οι περιπέτειες των ναυτικών θα φέρουν στην Ευρώπη, εκτός από χρυσό και τη σύφιλη. Τον 19ο αιώνα οι άνθρωποι γνωρίζουν τη φυματίωση. Οι ιστορικοί, όταν αναφέρονται στη συλλογική μνήμη εννοούν ακριβώς αυτές τις περιπέτειες της ανθρώπινης ιστορίας, καθώς και τους πολέμους.

Όπως η ιστορία των πολέμων της Τροίας μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα κατά την αρχαιότητα, βασιζόμενη σε ένα πραγματικό πολεμικό γεγονός μεταξύ Μυκηναίων και Τρώων, με αποτέλεσμα η ιστορία να γίνει τελικά θρύλος, έτσι και το άκουσμα της λέξης “επιδημία”, ή “πανδημία”, ξυπνά στη συλλογική συνείδηση το θρυλούμενο γεγονός της βουβωνικής πανώλης, του “μαύρου θανάτου”, της φυματίωσης, του τύφου. Το αποτέλεσμα είναι ο πανικός, η υστερία και η σπασμωδική αντίδραση του κοινού.

Αν αναλογιστούμε ότι η συλλογική οπτική και ακουστική αντίληψη των σύγχρονων κοινωνιών είναι ουσιαστικά και πρακτικά τα ΜΜΕ, των οποίων η φύση είναι ούτως ή άλλως υπερβολική, ανακριβής και συνολικά ή εν μέρει κατευθυνόμενη, τότε δεν θα πρέπει να εκπλήξουν τον αναγνώστη οι ιστορίες πανικού που παρατίθενται στη συνέχεια και αφορούν την κάλυψη διαφόρων επιδημιών από τα ΜΜΕ.

Η κοινωνική εικόνα των σύγχρονων επιδημιών είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού των υπαρχουσών συλλογικών αναμνήσεων καταστροφής με την επίδραση που ασκούν τα ΜΜΕ στη συλλογική συνείδηση. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως εκρηκτικό.

Η κοινωνική αναπαράσταση του “νέου και άγνωστου” και επομένως επικίνδυνου ενεργοποιείται στο συλλογικό ασυνείδητο, όπου ο πανικός για τα μικρόβια σχεδόν συμβαδίζει με την ξενοφοβία και το άγχος για το μέλλον. Αυτού του είδους ο πανικός τροφοδοτείται από τις νέες εξελίξεις στα ΜΜΕ, τη δυσπιστία απέναντι στους χειρισμούς των επιστημόνων και των επίσημων φορέων και την ολοένα μεγαλύτερη ανησυχία για την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.

Όλα μαζί συντελούν στη δημιουργία ενός κλίματος απαισιοδοξίας και άγχους για την υγεία του γενικού πληθυσμού, όπου ερευνητές και επιστήμονες που εργάζονται για τη δημόσια υγεία σκιαγραφούνται στις αναφορές του τύπου και των άλλων ΜΜΕ ως ηρωικές μορφές που «κηρύττουν το πόλεμο» «μάχονται μέσα στα εργαστήριά τους»” για να βρουν το “μικρόβιο – δολοφόνο” ή το “υπερμικρόβιο που μεταλλάχθηκε” ή σε άλλες περιπτώσεις παρουσιάζονται ως πρωταγωνιστές σε ταινίες μυστηρίου, όπου μυστήριο είναι η “πηγή” της μεταδοτικής ασθένειας και εκείνοι οι “ντεντέκτιβ ” που καλούνται να την βρουν και να την εξοντώσουν .

Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: Ενημέρωση Υγείας Ηθική και Αυτοδέσμευση

Παρατηρούμε ότι αναπτύσσεται μια επαυξητική διαστρεβλωτική δύναμη και συνεργατική επίδραση μεταξύ επιστήμης και Μέσων Ενημέρωσης. Τα ΜΜΕ επενεργούν δημιουργικά επιτείνοντας την επιστημονική αβεβαιότητα με την παρερμηνεία, τη μεγέθυνση και την αναπαραγωγή συναισθηματικά φορτισμένων ή ελπιδοφόρων υπερ ανακαλύψεων ή κινδύνων που βάζουν σε κίνδυνο τις ζωές απλών και απροστάτευτων πολιτών.

Όταν τα ΜΜΕ και οι επιστήμονες δίνουν αντιφατικά δεδομένα στο κοινό, τότε αυτό με ποιο κριτήριο θα επιλέξει ποιον να πιστέψει; Άλλωστε το κοινό δεν είναι υποχρεωμένο να διαθέτει γνώσεις ερευνητικής μεθοδολογίας. Ο «κοινός νους» δεν μπορεί άμεσα να εντοπίσει παραλείψεις στα στοιχεία που του παρουσιάζονται, αλλά και αντιφάσεις στις επιστημονικές έριδες αναφορικά με έναν ενδεχόμενο κίνδυνο. Επίσης δυσκολεύεται να κρίνει τους ειδικούς επιστήμονες και να θέσει τους κινδύνους σε κάποια πραγματική προοπτική, να αναγνωρίσει την προέλευση τους και τελικά να ορίσει με σαφήνεια την πιθανότητα να συμβούν.

Η έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης για γεγονότα που άπτονται της δημόσιας υγείας μπορεί να οδηγήσει τα μέσα ενημέρωσης σε συμπεράσματα, που προκαλούν υπέρμετρο φόβο στο κοινό, ιδιαίτερα όταν η ενημέρωση γίνεται από δημόσιες πηγές. Οι κάθε είδους ανακρίβειες, ανακολουθίες και ατεκμηρίωτες επιστημονικά δημόσιες θέσεις, συνήθως δίνουν τροφή στην ατέρμονη καταστροφολογία που εντέχνως διοχετευτεί μέσω των ΜΜΕ. Το αποτέλεσμα είναι ο δημόσιος φόβος για την υγεία του κοινωνικού συνόλου, φαινόμενο που ανατροφοδοτείται από τέτοιου είδους ατυχείς επιλογές των κρατούντων ισχυρές δημόσιες θέσεις στη χάραξη πολιτικών υγείας και αναμφίβολα αποτελεί κόλαφο για την επιστημονική πραγματικότητα, αλλά και για την τύχη της δημόσιας υγείας.

Επιπλέον η προσπάθεια του κράτους να προστατεύσει την δημόσια υγεία, περικλείει τον κίνδυνο να οδηγήσει σε εξαφάνιση της ιδιωτικής σφαίρας των πολιτών με τις αντίστοιχες επιδράσεις που μπορεί να επιφέρει αυτό στην κοινωνική τους ζωή. Πολλές φορές η αντιμετώπιση ενός σημαντικού δημοσίου κινδύνου, όπως είναι ένας βιολογικός παράγοντας, παραγκωνίζει τις συνήθεις δημοκρατικές διαδικασίες και τα προσωπικά δεδομένα, η καταπάτηση των οποίων σε κάθε άλλη περίπτωση θα προκαλούσε κύματα αντιδράσεων και κινητοποιήσεων για την προάσπιση του “δικαιώματος στην ασθένεια”.

Η αυτοδέσμευση των δημοσιογράφων και η θέσπιση κανόνων και πρακτικών δεοντολογικής φύσεως κρίνεται απαραίτητη, καθώς θα πρέπει να δούμε την θεματολογία υγείας πέρα από επιχειρηματικά, πολιτικά, συγκρουόμενα ή αλληλοεξυπηρετούμενα συμφέροντα. Η προχειρότητα και η επιφανειακή κάλυψη των γεγονότων μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα και αναπαραγωγή στερεοτυπικών αντιλήψεων για την υγεία και την ασθένεια. Η ειδησεογραφία της υγείας θα πρέπει επίσης να απομυθοποιήσει τις επιστημονικές ακρότητες, αντιπαραθέσεις και αντιπαλότητες και να φέρει την επιστήμη κοντά στον κοινό νού.

Η δέσμευση των κρατικών φορέων, κρατικών λειτουργών και επιστημόνων που θα λειτουργούν προς όφελος της έγκαιρης, υπεύθυνης και εμπεριστατωμένης ενημέρωσης των ΜΜΕ με αξιόπιστα και έγκυρα δεδομένα είναι επιβεβλημένη. Η υιοθέτηση ενός ανοιχτού τρόπου επικοινωνίας, που προκαλεί την εμπιστοσύνη του κοινού, είναι η καλύτερη λύση, όταν οι επίσημες αρχές προσπαθούν να ενδυναμώσουν το κοινό, ώστε να δραστηριοποιηθεί ή να αποφεύγει συμπεριφορές που είναι δυνητικά επιβλαβείς. Η εμπιστοσύνη και η αξιοπιστία, που εκδηλώνονται μέσω της ευαισθησίας- συναισθηματικότητας και του ειλικρινούς ενδιαφέροντος, της επιστημονικής επάρκειας και εξειδίκευσης, της ειλικρίνειας, της ευθύτητας, της προσήλωσης στο επαγγελματικό καθήκοντος, αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία της πειστικής επικοινωνίας υγείας.

Τα ΜΜΕ καλούνται να παίξουν ένα ιδιαίτερα σημαντικό διττό ρόλο: αφενός να ενημερώσουν τη κοινή γνώμη έγκυρα, αξιόπιστα και αντικειμενικά, ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί θέματα που κυρίως άπτονται της καθημερινότητας και της επιβίωσης, χωρίς να επιτείνουν την έμφυτη αγωνία της ανθρώπινης υπόστασης και αφετέρου να επιλέξουν τις κατάλληλες πληροφορίες που δεν θα επιτείνουν την γνωστική σύγχυση, αλλά θα αυξήσουν τον κριτικό στοχασμό.