Αλφαβητισμός στα ΜΜΕ: Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου

Ήταν Κυριακή 30 Οκτωβρίου 1938. Το ραδιοφωνικό δίκτυο της CBS με αφορμή τη γιορτή του Halloween, που είναι γνωστή και ως νύχτα της φάρσας, μετέδιδε αποσπάσματα από τη διασκευή του κλασσικού μυθιστορήματος του Herbert George Wells, «Ο πόλεμος των Κόσμων». Το επιστημονικής φαντασίας μυθιστόρημα,  περιγράφει τις περιπέτειες ενός ανώνυμου αφηγητή που διασχίζει τα προάστια του Λονδίνου, καθώς η Αγγλία δέχεται επίθεση από Αρειανούς.  Στις 8:00  το βράδυ ο George Orson Welles ξεκίνησε να μεταδίδει ζωντανά μερικές σκηνές από το έργο: «Επάνω στον πλανήτη Άρη παρατηρούνται αλλεπάλληλες μυστηριώδεις εκρήξεις»; «Ένας μετεωρόλιθος έπεσε προ ολίγου στη γη».  Η μετάδοση έγινε με τέτοιο τρόπο  που έκανε 1.000.000 Αμερικανούς ακροατές να φύγουν από τα σπίτια τους, πιστεύοντας ότι η Αμερική πραγματικά δέχονταν επίθεση από Αρειανούς. Επικράτησε πανικός. Ο πανικός ήταν εθνικής εμβέλειας. «Ο υπουργός Εσωτερικών έκανε έκκληση στου Αμερικανούς να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να εναποθέσουν την πίστη τους στο Θεό. Χιλιάδες άτομα έριξαν ψωμί, κουβέρτες και μωρά στα αυτοκίνητα τους και κινήθηκαν προς τα δυτικά.  Η φαντασία συμπλήρωσε τον πανικό. Γυναίκες και άντρες λιποθυμούσαν, παιδιά και σκυλιά  ούρλιαζαν». Η Αστυνομία  όρμησε στο στούντιο και σταμάτησε την εκπομπή. Αργότερα το CBS μετάδωσε την είδηση ότι η εκπομπή ήταν φάρσα. Οι ακροατές εξοργίστηκαν, ο Welles υποχρεώθηκε να ζητήσει συγνώμη και η εκπομπή έμεινε στην ιστορία ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της μεγάλης δύναμης των μέσων ενημέρωσης να επηρεάζουν τις μάζες.

Τις τελευταίες δεκαετίες τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ)  έχουν αναχθεί σε θεμελιώδη παράγοντα ενημέρωσης και επικοινωνίας.

Οι πραγματικές και μακροχρόνιες επιδράσεις  των μηνυμάτων που διαχέονται από τα ΜΜΕ στο κοινό είναι δύσκολο να μετρηθούν, παρόλα αυτά είναι γνωστό, ότι τα ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και να φέρουν στο επίκεντρο διάφορα θέματα που επιλέγουν να προβάλλουν, καθορίζοντας αποτελεσματικά την ημερήσια θεματολογία. Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο το διαδίκτυο και οι εφημερίδες αποτελούν την κύρια πηγή ενημέρωσης για τα περισσότερα θέματα, μεταδίδουν πληροφορίες, επηρεάζουν το επίπεδο κατανόησης ενός θέματος, αντανακλούν τις απόψεις του κοινού, λειτουργούν ως φορέας διαμόρφωσης πολιτισμού, θέτουν την πολιτική και δημόσια ατζέντα και επηρεάζουν αυτό που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική προτεραιότητα. Με τη σύγχρονη τεχνολογία νέες λέξεις προστέθηκαν στο λεξιλόγιο του σύγχρονου ανθρώπου, λέξεις που τροποποίησαν παλιά ριζωμένα νοήματα και κοινωνικές αντιλήψεις. Αθόρυβα, οι δορυφόροι, η ψηφιακή τηλεόραση, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, το διαδίκτυο, τα blogs, το βιντεοτηλέφωνο και οι βιντεοσυσκέψεις, οι χώροι ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης και εικονικής πραγματικότητας, εισχώρησαν στον κοινωνικό βίο, άλλαξαν τις έννοιες των κοινωνικών επαφών, της είδησης και της πληροφορίας.

 Τα ΜΜΕ παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι, σήμερα περισσότερο από ποτέ, βασίζονται στην ποικιλότητα και τον πλουραλισμό τους για να ενημερωθούν.

Συνεπικουρούμενα από την παγκοσμιοποίηση, η οποία αγγίζει σχεδόν κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής, τα ΜΜΕ αποτελούν ένα νέο μέσο και είδος κοινωνικοποίησης και κοινωνικής ολοκλήρωσης. Η τεχνολογία μετασχημάτισε την προοπτική και τις δυνατότητες της ενημέρωσης, μέσω των ΜΜΕ ενισχύοντας πολλαπλασιαστικά  την δυνατότητά τους για αδιάκοπη ροή ειδήσεων. Με το διαδίκτυο για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, οι νέοι γνωρίζουν περισσότερα σε σχέση με τους μεγάλους. Στις ιστοσελίδες της εικονικής πραγματικότητας διαμορφώνονται νέες σχέσεις στον πραγματικό κοινωνικό βίο. Τίποτα δεν μένει πια αδιαμεσολάβητο. Η διαδικασία της πληροφοριακής παγκοσμιοποίησης επισπεύστηκε από τη χρήση των ψηφιακών ΜΜΕ, των αλληλεπιδραστικών τεχνολογιών του διαδικτύου και των ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία άλλαξαν το ρόλο και την επίδραση των παραδοσιακών ΜΜΕ. Ο κυβερνοχώρος διευκολύνοντας τη συμμετοχική επικοινωνία, ψηφιοποίησε ακόμη και την καθημερινή μας ζωή και ως άλλο αρχαίο παγκοσμιοποιημένο θέατρο εισχώρησε και μετάλλαξε τον κοινωνικό μας βίο, σφυρηλατώντας μια νέα παγκόσμια συλλογική συνείδηση.

Στο παραπάνω πλαίσιο, ο ρόλος της ιεράρχησης και παρουσίασης των ειδήσεων, καθίσταται σήμερα ιδιαίτερα κρίσιμος, δεδομένου ότι η επιλογή των τεκταινόμενων γεγονότων, ως σημαντικές ειδήσεις, τις περισσότερες φορές  δεν αποτελεί μια αντανακλαστική και δεοντολογικά δομημένη κίνηση, αλλά μια κοινωνικά προσδιορισμένη κατασκευή της πραγματικότητας, η οποία μπορεί να περνά μέσα από την επιλεκτική ενημέρωση και τον έλεγχο της ροής των πληροφοριών, τόσο από άποψη ποιότητας, όσο και από πλευράς ποσότητας των αντίστοιχων πληροφοριών.

 Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι ο καθορισμός της ημερήσιας θεματολογίας και πολύ περισσότερο η δόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας από τα ΜΜΕ αποτελεί μια περίπλοκη διαδικασία. Άλλωστε οι οποιαδήποτε επιδράσεις των ΜΜΕ είναι πάντα δύσκολο να αποδειχτούν, ιδιαίτερα σήμερα, που  με την ταχεία ανάπτυξη και εφαρμογή των νέων ψηφιακών μέσων, τα οποία  συμπλήρωσαν τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας ως προς την ταχύτητα, την αμεσότητα και την αλληλοεπίδραση, το επικοινωνιακό τοπίο έχει αλλάξει ραγδαία, γεγονός που θα εντείνει την επιστημονική αβεβαιότητα και θα καθιστά τα ευρήματα περισσότερο βάση ανάπτυξης θεωριών, παρά ατράνταχτες  και αδιαμφισβήτητες επιστημονικές αποδείξεις.

Ο αλφαβητισμός στα ΜΜΕ δεν μας δίνει χρυσές συμβουλές, κανόνες και τελεσίδικες απαντήσεις, αλλά μας καλεί να σκεφτούμε: τελικά τα ΜΜΕ κάνουν καλό ή βλάπτουν την υγεία μας; Είναι φίλοι μας ή μήπως είναι εχθροί μας;  Δεν θα σας βοηθήσω με μια τελεσίδικη απάντηση και πολύ φοβάμαι ότι δεν θα μπορέσετε να βρείτε μια οριστική απάντηση ούτε στο google. Θα ήθελα όμως να σας θυμίσω τα λόγια του βραβευμένου με Poulitzer, Stephen Vincent Benet:

Αν τελικά πρέπει να πεις κάτι,

Μην πεις τίποτα από αυτά τα δύο,

Ούτε ότι “είναι μια θανατηφόρα, καταραμένη μαγεία”

Ούτε ότι  “είναι  ευλογία”

Πες μόνο ότι  “είναι εδώ”

John Brown΄ s Body 

 

Αποσπάσματα από το βιβλίο της Έφης Σίμου: “Ενημέρωση Υψηλού Κινδύνου: Κίνδυνος, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Δημόσια Υγεία”

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Επικοινωνία

Μπορείτε να μας στείλετε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και θα σας απαντήσουμε το συντομότερο δυνατόν.