Της Έφης Σίμου

Στην πορεία της ανθρωπότητας ο φόβος της καταστροφής και του θανάτου ήταν πάντα και πανταχού παρόν. Σήμερα, παρά τα τεχνολογικά άλματα και την πρόοδο της επιστήμης ο φόβος είναι το διάχυτο συναίσθημα της εποχής μας. Ζούμε στην εποχή της αγωνίας και οι εχθροί της κοινωνίας πολλοί και διαφορετικοί: ο αντιδημοκρατικός φόβος της φτώχειας και της εξαθλίωσης, που εμπεριέχει η οικονομική καταστροφή, ο φόβος του μισθωτού ότι θα χάσει τη δουλειά του και δεν θα μπορέσει να πληρώσει τους τόκους των ενυπόθηκων δανείων, ο φόβος για τη στάση πληρωμών, το πάγωμα των αγορών, ο φόβος της τρομοκρατίας και της καταστροφής, δηλαδή ο φόβος για το τέλος του δυτικού κόσμουόπως, τον γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

Στο παρελθόν, ο φόβος ήταν ο βράχος πάνω στον οποίο πολλές εκκλησίες έχτισαν την παντοδυναμία τους. Σήμερα, ο φόβος είναι το προϊόν πολλαπλών κέντρων λήψης αποφάσεων και πολιτικών, που υπαγορεύονται από ποικίλα συμφέροντα. Η κατασκευή και αναπαράσταση του φόβου είναι μια διαδικασία, η οποία αναπόφευκτα περιλαμβάνει τα ΜΜΕ κυρίως διότι, στο σύγχρονο κόσμο γνωρίζουμε πολύ λίγα από την άμεση εμπειρία μας και χωρίς τη συμβολή των ΜΜΕ.

Σαν ταινία φαντασίας

Μέχρι και την 11η Σεπτεμβρίου, μεγιστάνες παραγωγοί και εμπνευσμένοι σκηνοθέτες είχαν αφιερώσει χρήμα και ταλέντο στην παραγωγή όλο και πιο θεαματικών σκηνών καταστροφής. Σώματα εκτοξεύονται μαζί με συντρίμμια από φλεγόμενα κτίρια, άνθρωποι πηδούν από τα παράθυρα, λίγο πριν φτάσουν οι φλόγες, μετεωρίτες χτυπούν τον πλανήτη Γη και εξαφανίζουν ολόκληρες περιοχές.

Τα σενάρια του τρόμου, πέρα από προσφιλές σενάριο κινηματογραφικών ταινιών, επιβεβαιώνονται καθημερινά μέσα από πλάνα δελτίων ειδήσεων και βίντεο στο youtube από όλα τα μέρη του δικτυωμένου ψηφιακά κόσμου. Η χαίνουσα πληγή της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας επιτείνεται με τη συνηγορία των ΜΜΕ. Η ρητορική της καταστροφολογίας είναι πολύ προσφιλής και εύκολα αναπαραγώγιμη στα ΜΜΕ, το κλίμα κινδύνου, προκαλεί το ενδιαφέρον του κοινού και επομένως δημιουργείται έντεχνα και διοχετεύεται στη λαϊκή κατανάλωση. Ο κίνδυνος έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ιστορίας, που μπορεί να γίνει πρώτο θέμα, τρομοκρατώντας παράλληλα το κοινό. Ο συνδυασμός του κινδύνου με τη συνομωσιολογία φέρνει ακροαματικότητα, τηλεθέαση, κάνει τους διαδικτυακούς τόπους δημοφιλείς, πουλά φύλα και τελικά φέρνει διαφημίσεις και κέρδη στους οργανισμούς των ΜΜΕ.

Όταν η τέχνη αντιγράφει την πραγματική ζωή

Από την 11η Σεπτεμβρίου, μέχρι σήμερα, η αγωνία και ο φόβος καθημερινά επιτείνεται. Οι κινηματογραφικοί ήρωες ζωντάνεψαν μ’ ένα παράξενα τρομακτικό τρόπο και η πραγματική ζωή άρχισε να μιμείται τα ειδικά εφέ των ταινιών τρόμου. Ζούμε το ανοίκειο. Σενάρια φαντασίας άρχισαν να ζωντανεύουν και να μας κυνηγούν, επιτείνοντας την αγωνία και το φόβο εκατομμυρίων πολιτών που παρακολουθούν εμβρόντητοι τις εξελίξεις μέσω των ΜΜΕ.

Ο φόβος για την τρομοκρατία δεν είναι βεβαίως καινούργιος. Τρομοκράτες υπήρχαν κατά την διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας. Είναι πλέον προφανές πως η αναπαράσταση του κινδύνου στα ΜΜΕ είναι συνάρτηση της πολιτικής κατάστασης. Η συνεχόμενη πλημμυρίδα καταστροφών έχει επιφέρει ισχυρά πλήγματα στη συλλογική αίσθηση ασφάλειας και ευνομίας. Η συνεχής εισροή αισθητηριακών ερεθισμάτων τρόμου μέσω των ΜΜΕ διαμορφώνει τη νέα συλλογική μνήμη. Η αποδόμηση του κόσμου ασφάλειας μας κάνει πιο επιρρεπείς στην υιοθέτηση μέτρων που σε άλλες εποχές θα φάνταζαν ως καταπάτηση και παραβίαση των κεκτημένων ατομικών δικαιωμάτων και δομεί ένα νέο μοντέλο δικαιωμάτων προς χάρη του δημοσίου συμφέροντος και της δημόσιας ασφάλειας όπως για παράδειγμα, την υποστήριξη άμεσης στρατιωτικής δράσης για πολεμική σύγκρουση, την αυξημένη επιτήρηση δημόσιων χώρων ή ακόμη και τη διεύρυνση των εξουσιών του στρατού.

Όταν ο φόβος συναντά την παραπληροφόρηση, τότε το αποτέλεσμα μοιάζει με μαζική υστερία και γενικευμένο παρανοϊκό σύνδρομο. Συνήθως, εκεί που η ηθικολογία συναντά τον κίνδυνο, η αλήθεια χάνεται και ο πανικός κάνει την εμφάνιση του πιο έντονα από κάθε άλλη φορά. Αν αναλογιστούμε ότι η συλλογική οπτική και ακουστική αντίληψη των σύγχρονων κοινωνιών είναι ουσιαστικά και πρακτικά τα ΜΜΕ, των οποίων η φύση είναι ούτως ή άλλως υπερβολική, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί ως προς την αφομοίωση, άκριτη υιοθέτηση και κυρίως αναπαραγωγή ιστοριών και ειδήσεων, οι όποιες διοχετεύονται στο κοινό συνεπικουρούμενες από την οπτικοποίηση και τη δραματική παρουσίαση τους, που αναπόφευκτα καθηλώνουν την ακουστική και οπτική μας προσοχή.

Βέβαια ο φόβος και πανικός περνά και, ξεχνιέται, συνήθως όμως, παραμένει πάντα στη λαϊκή και συλλογική μνήμη. Άλλες φορές, έχει περισσότερο σοβαρές και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, οι οποίες μπορεί να σημάνουν αλλαγές στη νομική, κοινωνική πολιτική ζωή ή ακόμα και στον τρόπο που η ίδια η κοινωνία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και κυρίως ασκεί τον κοινωνικό έλεγχο.

Πηγή: Ygeia360.gr: 26 Νοεμβρίου, 2015