Η δημοκρατία βασίζεται στις συνειδητοποιημένες επιλογές και σε ενημερωμένους πολίτες. Η συνειδητοποίηση προέρχεται μέσα από τη διεξοδική γνώση των δεδομένων, τον κριτικό στοχασμό και την επεξεργασία αυτής της γνώσης.

Ο  αλφαβητισμός στην υγεία  (Health Literacy) αποτελεί βασική προϋπόθεση υγειονομικής παιδείας και θα πρέπει να αποτελεί επιτακτική προτεραιότητα των στρατηγικών της δημόσιας υγείας.

Οι σύγχρονες κοινωνίες στην εποχή της ραγδαίας ανάπτυξης των μέσων επικοινωνίας και μαζικής ενημέρωσης βιώνουν ένα παράδοξο: ενώ βρισκόμαστε καθημερινά εκτιθέμενοι σε πληθώρα πληροφοριών υγείας καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο να επιλέξουμε και να χρησιμοποιήσουμε την πληροφορία εκείνη που θα κάνει την ανθρώπινη ζωή καλύτερη.  Στην καθημερινή ζωή το να κάνουμε σωστές επιλογές που αφορούν την υγεία μπορεί να εξελιχθεί σε δύσκολη υπόθεση, δεδομένου ότι οι πληροφορίες για το ποια συμπεριφορά  θα ακολουθήσουμε ή ποιο προϊόν θα επιλέξουμε μπορεί να είναι αντιφατική ή δύσκολη στην κατανόηση της. Επίσης το να πληροφορηθούμε απλά για μια συμπεριφορά ή ένα προϊόν δεν είναι αρκετό, ώστε να μας επηρεάσει θετικά στο να αλλάξουμε μια υφιστάμενη συμπεριφορά υγείας.

Επιπλέον πολλοί ασθενείς, έχουν περιορισμένη εκπαίδευση και μαθησιακές δεξιότητες. Οι ασθενείς με χαμηλά επίπεδα λειτουργικού αλφαβητισμού υγείας είναι ιδιαίτερα πιθανό να έχουν δυσκολία στην ανάκληση και στην κατανόηση των ιατρικών πληροφοριών. Πολυάριθμες  μελέτες αναφέρουν ότι οι ασθενείς θυμούνται και κατανοούν περίπου το 50% από αυτά που άκουσαν από το γιατρό τους. Επιπλέον πολλοί ασθενείς δυσκολεύονται να κατανοήσουν βασικές πληροφορίες, αναφορικά με την υγεία τους, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη λήψη αποφάσεων με σκοπό την προάσπιση της υγείας τους. Η έλλειψη γνώσεων μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλει σε κακά αποτελέσματα αναφορικά με τη θεραπεία και την επιδείνωση των επιπλοκών που σχετίζονται με την ασθένεια.

Υψηλό επίπεδο αλφαβητισμού υγείας επιτρέπει την επέκταση των αποφάσεων και των δράσεων που αφορούν στον έλεγχο των ατομικών και δημόσιων πόρων για την υγεία. Ο αλφαβητισμός στην υγεία είναι ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας της κατάστασης υγείας και συνδέεται με την ηλικία, το εισόδημα, το επάγγελμα, το εκπαιδευτικό επίπεδο, τη φυλή και την εθνικότητα.

Ο αλφαβητισμός στην υγεία αποτελεί μια σημαντική μορφή κοινωνικού και πολιτισμικού κεφαλαίου.

 Το πολιτιστικό κεφάλαιο συνδέεται με τις γνώσεις, τις αξίες, τους κανόνες, τις δεξιότητες, με την πρόοδο ενός λαού, αναφορικά με το επίπεδο υγείας και τις διαχρονικές διεκδικήσεις προς τη διατήρηση αυτού του επιπέδου.

Η δόμηση προσωπικών δεξιοτήτων αλφαβητισμού στην υγεία είναι μια διαδικασία δια βίου μάθησης και κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί με βεβαιότητα ότι είναι πλήρως μορφωμένος στα θέματα υγείας. Όλοι σε κάποιο στάδιο της ζωής μας, ιδιαίτερα όταν είμαστε ευάλωτοι από την ασθένεια, χρειαζόμαστε βοήθεια στο να αντιληφθούμε πλήρως κάποια πληροφορία υγείας, να πλοηγηθούμε  σε ένα κατακερματισμένο σύστημα υγείας ή να βρούμε τον κατάλληλο γιατρό που θα μας σώσει και θα φέρει πίσω την υγεία μας. Ο αλφαβητισμός στην υγεία αποτελεί μια γνωστική και κοινωνική δεξιότητα που δεν αφορά την ικανότητα κάποιου να διαβάσει ένα φυλλάδιο ή μια πληροφορία υγείας, αλλά αφορά την ικανότητα να χρησιμοποιήσει  μια πληροφορία υγείας με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο και να ενισχύσει  στις αποφάσεις και τις δράσεις που έχουν ως στόχο την ενεργή συμμετοχή στην προάσπιση του δικαιώματος του στην υγεία.

Ο πολιτικός διάλογος αναφορικά με  τον αλφαβητισμό στην υγεία είναι ένας διάλογος που αφορά την εξουσία και τη διαφάνεια στον χώρο της υγείας.

Αφορά το δικαίωμα των πολιτών να γνωρίζουν την αλήθεια για τους παράγοντες και τις συνθήκες που επηρεάζουν την υγεία τους. Να κάνουν κρίσεις και να λαμβάνουν αποφάσεις αναφορικά με τις υπηρεσίες υγείας, την πρόληψη των ασθενειών, τη συμμετοχή τους σε πειραματικές θεραπείες, τη βελτίωση και την προαγωγή της ποιότητας ζωής που σχετίζεται με την υγεία. Αποτελεί μια βασική δεξιότητα που θα πρέπει να έχουμε όλοι, ώστε να προάγουμε την υγεία, να προλάβουμε την ασθένεια, να διαχειριστούμε αποτελεσματικότερα τα χρόνια νοσήματα και να λαμβάνουμε πιο υγιείς αποφάσεις για τη βελτίωση της υγείας και της ζωής μας.

Στο Ινστιτούτο Επικοινωνίας και Αλφαβητισμού στην Υγεία και στα ΜΜΕ έχουμε ως στόχο την ανάπτυξη διεπιστημονικών προσεγγίσεων στην έρευνα και την πρακτική του αλφαβητισμού στην υγεία, την προώθηση των βέλτιστων πρακτικών, την παροχή εκπαιδευτικής στήριξης στους επαγγελματίες υγείας, την ευαισθητοποίηση του κοινού, ώστε να αυξηθεί το ποσοστό των ενημερωμένων καταναλωτών υπηρεσιών υγείας.

Δρ. Έφη Σίμου

Αναπτύσσουμε την κριτική σκέψη